کاسه زانو یا کشکک زانو تنها قسمت کوچک اما بسیار مهم مفصل زانو است که اتصال بین قسمت بالایی و پایینی ساق پا را تشکیل میدهد. دیسک استخوانی کمی خمیده در جلو، فقط حدود دو سانتیمتر ضخامت و مثلثی شکل، در جلوی مفصل واقعی قرار دارد و از زانو در ناحیه جلویی در برابر تأثیرات خارجی محافظت میکند. همچنین به عنوان یک فاصله دهنده متحرک، اهرم عضلات مجاور را نیز بهبود میبخشد. انتقال بدون مشکل نیرو از ران به پایین ساق فقط از طریق کاسه زانو امکانپذیر است. با این حال، کشکک نیز بسیار ظریف است و به ویژه مستعد آسیب، ساییدگی و شکستگی است. به همین جهت دانستن علائم ساییدگی کشکک زانو مهم است.
علائم ساییدگی کشکک زانو و دردهای جلو زانو
به دلیل فشار مکانیکی زیاد، مفصل کشکک اغلب در سنین بالا تحت تأثیر ساییدگی و پارگی مفصل (آرتروز) قرار میگیرد. این کار باعث ازبینرفتن غضروف پشت کاسه زانو میشود. علائم شروع ساییدگی کشکک زانو در ابتدا استرس و درد شروع است. سپس افراد مبتلا نیز از درد در هنگام استراحت و شب و همچنین افزایش محدودیتهای حرکتی شکایت دارند. به طور کلی علائم ساییدگی کشکک زانو به شرح زیر است:
- دردی که زیر و یا اطراف کاسه زانو حس میشود، مخصوصاً زمانی که از پلهها بالا و پایین میروید تا هنگام زانوزدن و سر پا نشستن
- صدادادن زانو
- دردی که پس از نشستن طولانی مدت در زانو احساس میشود.
- ورم مخصوصاً ناحیه زانو
- گرفتگی عضلههای ران و ساق پا
- احساس سایش در زانو
- خالیکردن زانو هنگام حرکت
چرا علائم ساییدگی کشکک زانو به وجود میآیند؟
کشکک زانو تا سهسالگی استخوانی نمیشود؛ بنابراین ناهنجاریها نیز میتوانند در طول این توسعه رخ دهند. به عنوان مثال، اگر کشکک زانو بهدرستی شکل نگیرد، عدم تقارن حاصل میتواند منجر به افزایش ساییدگی غضروف شود. افراد مبتلا اغلب در کودکی از زانودرد رنج میبرند. با این حال در بسیاری از موارد، ناهنجاری در ابتدا موردتوجه قرار نمیگیرد و تنها پس از ساییدگی و پارگی بیشتر با درد و محدودیت حرکت خود را نشان میدهد.
سقوط یا تصادف با ضربه سخت به زانوی خم شده میتواند باعث شکستگی کشکک زانو شود. تاندونهای متصل نیز میتوانند قطعات را از هم جدا کنند. در این صورت دیگر نمیتوان پا را کشید و ایستادن روی پای آسیبدیده دیگر امکانپذیر نیست.
تشخیص ساییدگی کشکک زانو
شرح دقیق علائم و معاینه بالینی دقیق برای تشخیص علائم ساییدگی کشکک زانو لازم است.
در صورت نیاز سی تی اسکن یا ام ار ای نیز برای اطلاعاتی در مورد موقعیت کاسه زانو و هرگونه آسیب غضروف موجود درخواست میشود.
متخصص ارتوپد میتواند از یک دستگاه اندازهگیری نیرو، برای آزمایش قدرت اکستنسور و فلکسور استفاده کند. مقادیر عضلات قدامی و خلفی ران نسبت به یکدیگر ارزیابی میشود. نسبت ۶۰ درصد به ۴۰ درصد مطلوب است؛ بنابراین اکستانسورها باید قویتر از خمکنندهها باشند.
اگر کشکک نتواند به طور مطلوب در شیار خود به جلو و عقب بلغزد، لایه غضروفی آن بهتدریج فرسوده میشود. آرتروز در مفصل زانو ایجاد میشود (آرتروز عقبگردشی). علاوه بر این، بدن سعی میکند از دست دادن غضروف را با رشد استخوانها جبران کند. این استخوانبندیها در هنگام خمشدن و کشش مفصل زانو نیز مانع ایجاد میشوند که علائم را افزایش میدهد.
درمان ساییدگی کشکک زانو
آسیب به غضروف کاسه زانو قابلجبران نیست؛ بنابراین هدف از درمان در ابتدا جلوگیری از آسیب بیشتر به غضروف یا برداشتن بیشتر غضروف است. در مراحل اولیه، فیزیوتراپی با هدف تقویت عضلات اطراف و در نتیجه کاهش استرس روی کاسه زانو کمک میکند. جراحی آرتروسکوپی همچنین ممکن است شامل برداشتن قطعات غضروف پشت کاسه زانو باشد که حرکت را مختل میکند.
اگر کاسه زانو در یک آسیب تصادفی شکسته و پاره نشده باشد، آسیب اغلب با بیحرکتی با گچ بهبود مییابد. از طرف دیگر، اگر کاسه زانو پاره شده باشد، عمل جراحی لازم است که در آن هر دو قطعه به هم متصل شده و تاندونهای متصل باید به موقعیت صحیح بازگردانده شوند. سیمهای فولادی ضدزنگ برای اطمینان از اینکه قطعات کاسه زانو علیرغم نیروهای کششی بالایی که تاندونها روی کاسه زانو وارد میکنند در موقعیت مورد نظر برای بهبود باقی میمانند استفاده میشود.
اگر کشکک زانو تحت تأثیر آرتروز قرار گرفته باشد و تمام گزینههای درمانی محافظهکارانه تمام شده باشد، ممکن است لازم باشد برای زانو یک اندوپرتز جزئی یا کامل زانو ارائه شود.
بعد از درمان
پس از آرتروسکوپی زانو یا عمل روی کاسه زانو، هدف این است که در اسرع وقت تحرک کامل را به دست آوریم و از سفتشدن آن جلوگیری کنیم. به همین دلیل است که روز بعد از عمل را با تمرینات فیزیوتراپی شروع میکنیم که پس از بستریشدن باید به صورت سرپایی ادامه یابد. در مورد مداخلات عمده، درمان بعدی در یک مرکز توانبخشی نیز ممکن است ضروری باشد.