در یک زانوی معمولی، وزن بدن به طور مساوی روی سطوح مفصلی توزیع می‌شود. با این حال، گاهی اوقات ممکن است تغییر شکل در زانوها ایجاد شود. این به صورت کج‌شدن محور پا به سمت داخل یا خارج در سطح زانو مشاهده می‌شود که در اصطلاح عامیانه به آن انحراف زانو گفته می‌شود.
انحراف زانو چیست و چه تأثیری بر زندگی ما دارد؟
از دیدگاه ارتوپدی، انحناها و بدشکلی‌هایی که در استخوان پا ایجاد می‌شود و از آنجایی که اکثر این بدشکلی‌ها می‌توانند ناشی از مفصل زانو باشد، به آن انحراف زانو می‌گویند.
شایع‌ترین ناهنجاری‌های ساق پا، عبارتند از: ناهنجاری‌های O Leg ‘ ( genu varum ) و ‘ X Leg ‘ ( genu valgum ) که اغلب در ناحیه زانو افراد دیده می‌شود.
Genu Varum چیست؟
در ناهنجاری ژنوواروم، زمانی که پاها به هم متصل می‌شوند، زانوها به یکدیگر برخورد نمی‌کنند و بین آنها فاصله ایجاد می‌شود.
Genu Valgum چیست؟
در ناهنجاری ژنو والگوم، زمانی که زانوها به هم برخورد می‌کنند و مچ پاها به یکدیگر برخورد نمی‌کنند.
هر دو بدشکلی را می‌توان در دوران کودکی مشاهده کرد. انحراف زانوها معمولاً ناشی از عوامل ژنتیکی است. اگر به‌موقع درمان نشود، در سنین بالاتر باعث ایجاد کلسیفیکاسیون در پاها و زانوها می‌شود و حتی بیمار را به انجام پروتز زانو محکوم می‌کند.
دیده‌شدن انحراف زانو در دوران کودکی طبیعی است؛ اما اگر به دوران نوجوانی برسد مشکل ایجاد می‌کند. در ژنو واروم، بر خلاف ژنو والگوم، زانوها به سمت بیرون چرخانده می‌شوند. ” پای پرانتزی ” یا ” O ” به نظر می‌رسد و در کودکان زیر پنج سال بیشتر دیده می‌شود.
O-leg رشدی (ژنوواروم فیزیولوژیکی) که به ویژه در نوزادان دیده می‌شود، با شروع راه‌رفتن بهبود می‌یابد. اما اگر بهبود نیافت و تا بزرگسالی ادامه یابد، باید درمان شود. در صورت عدم درمان، باعث پارگی مینیسک، ساییدگی غضروف مفصلی در سنین پایین و در نتیجه انتشار کلسیفیکاسیون به تمام زانوها می‌شود.
انحراف زانو چه تأثیری بر زندگی ما می‌گذارند؟
تغییر شکل در زانو از نظر ایجاد درد، مهم است. گاهی اوقات این مشکل می‌تواند باعث درد در پا و مچ پا نیز شود، اما درد بیشتر در زانو احساس می‌شود. درد در قسمت بیرونی زانو در تغییر شکل والگوس است. در دفورمیتی واروس، در قسمت داخلی زانو اتفاق می‌افتد. درد در قسمت‌هایی که بار زیاد است، شدیدتر است.
علاوه بر درد، انحراف زانو کیفیت زندگی ما را کاهش می‌دهد؛ زیرا می‌تواند باعث مشکلاتی مانند کوتاهی قد، نابرابری اندام‌ها و محدودیت حرکت در مفاصل همراه باشد. انحراف زانو در آینده می‌تواند باعث ایجاد ناهنجاری‌های دیگری در سایر نواحی غیر از ناحیه مشکل شود و در نتیجه بیومکانیک بدن را مختل کند. به خصوص در خانم‌ها مشکلاتی از جمله نپوشیدن لباس، دامن و مایو در تابستان ایجاد می‌کند؛ زیرا ظاهر زیبایی را خراب می‌کند. به همین دلایل، بر عزت‌نفس تأثیر می‌گذارد و با سلب آزادی پوشیدن لباس موردنظرشان، احساس بدی در آنها ایجاد می‌کند.
حال بیایید قبل از اینکه به روش‌های درمانی برویم، نگاهی به علل ناهنجاری‌های پا و انحراف زانو بیندازیم :
علل انحراف زانو
ژنوواروم، یعنی پاها از قسمت زانو از هم فاصله می‌گیرند (پای پرانتزی)، اگرچه اغلب ژنتیکی است، اما می‌تواند به دلیل بیماری‌های مختلف نیز رخ دهد. این بیماری‌ها عبارتند از :
بیماری بلونت
این انحنای پیش‌رونده ساق پاها است که در اثر بسته‌شدن زودرس صفحات رشد روی درشت‌نی ایجاد می‌شود. به آن ” تیبیا وارا ” می‌گویند. دو نوع بیماری بلونت وجود دارد.
- بیماری Infantile Blount: معمولاً در کودکان قبل از سه‌سالگی دیده می‌شود. فقط تغییر شکل درشت‌نی می‌تواند هر دو پا را تحت تأثیر قرار دهد.
- بیماری بلوانت نوجوانان: معمولاً در کودکان ده سال به بالا دیده می‌شود. تغییر شکل را می‌توان در هر دو استخوان درشت‌نی و استخوان ران مشاهده کرد.
این بدشکلی در کودکانی که معمولاً زود راه می‌روند، بیشتر رخ می‌دهد. کودکانی که چاق هستند و کمبود ویتامین D دارند نیز در معرض خطر بالایی هستند. در پسرها شایع‌تر از دختران است. بیماری بلونت درمان نشده، می‌تواند باعث انحنای شدید پا شود. این می‌تواند باعث توقف رشد کودکان و ایجاد درد در هنگام راه‌رفتن شود. در مواردی که بیشتر پیشرفت کند، باعث بیماری‌های مفصلی می‌شود.
راشیتیسم
راشیتیسم، نرم‌شدن استخوان‌هایی است که در اثر کمبود طولانی مدت ویتامین D ضعیف شده‌اند. کمبود کلسیم نیز می‌تواند باعث راشیتیسم شود. این عارضه که در کودکان دیده می‌شود باعث بدتر شدن وضعیت آناتومیکی پاها و در نتیجه ایجاد بیماری ژنوواروم می‌شود.
بیماری پاژه
بیماری پاژه که با نام ” Osteitis deformans ” نیز شناخته می‌شود که به عنوان یک بیماری خوش‌خیم و مزمن استخوان شناخته می‌شود. این بیماری باعث تخریب بیش از حد استخوان و ضعیف‌شدن بافت‌های استخوانی و آسیب به ساختار استخوان می‌شود. پاژه که بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود، می‌تواند باعث بیماری ژنوواروم شود.
آکندروپلازی
آکندروپلازی که به دلیل اختلالات رشد استخوان‌ها ایجاد می‌شود، شایع‌ترین کوتولگی ارثی است و می‌تواند باعث ژنوواروم شود.
سایر شرایطی که ممکن است باعث انحراف زانو شود:
- تغییر اندازه
- آسیب به پاها یا زانو
- موقعیت‌هایی که در آن شکستگی ناهمتراز است.
- عفونت در پاها و زانوها
- رشد غیرطبیعی استخوان
- در طول پاها تفاوت وجود دارد.
- مسمومیت از سرب
- التهاب مفصل زانو
- تنش در عضلات پا به دلیل فلج مغزی
- در مراحل پیشرفته آسیب مفاصل به دلیل کلسیفیکاسیون یا بیماری‌های روماتیسمی، زانوها ممکن است به سمت داخل یا خارج خم شوند.
درمان اصلاح کجی پاها یا انحراف زانو
اولین موارد ترجیح داده شده، روش‌های درمانی غیرجراحی هستند. اینها شامل پدهای زانو برای اصلاح بدشکلی یا بهبود توزیع بار، ورزش، فیزیوتراپی و داروهای ضددرد است. جدای از این روش‌ها، در موارد پیشرفته می‌توان اصلاح را با جراحی‌های تعویض کامل مفصل زانو انجام داد. این جراحی قبل از ۵۰ سالگی ترجیح داده نمی‌شود. در بیماران جوانی که فیزیوتراپی برای آنها کافی نیست، می‌توان جراحی‌هایی انجام داد.
تکنیک‌های جراحی مختلفی برای اصلاح دائمی انحراف زانو استفاده می‌شود. پزشکان متخصص با معایناتی که انجام می‌دهند مناسب‌ترین روش جراحی را با توجه به شرایط بیمار انتخاب می‌کنند.
جراحی استئوتومی تیبیال بالا (HTO)
جراحی استئوتومی بالای تیبیا یکی از روش‌های جراحی اصلاح استخوان است. این یک روش جراحی است که برای اصلاح خمش به بیرون (واروس) و خمش به داخل (والگوس) برای تغییر شکل مفاصل زانو استفاده می‌شود. هدف از این عمل هدایت بار بیش از حد روی قسمت داخلی مفاصل زانو به سایر قسمت‌های مفصل زانو است که سالم‌تر هستند، ساییدگی غضروف را متوقف کرده و مفصل زانو را به موقعیت طبیعی خود می‌رساند. استئوتومی برای بیمارانی که محدودیت حرکتی زیادی در زانو ندارند و فقط در قسمت داخلی زانو کلسیفیکاسیون دارند، روشی مناسب است.
روش ایلیزاروف
اگرچه روش ایلیزاروف عملی است که بیشتر در تفاوت طول ساق پا و بلندکردن ساق پا استفاده می‌شود، اما روشی است که می‌توان از آن برای اصلاح انحراف زانو نیز استفاده کرد. اگر بیمار هر دو مشکل انحنای پا و کوتاهی اندام داشته باشد، روش ایلیزاروف ترجیح داده می‌شود؛ زیرا این مشکلات با یک عمل، قابل‌اصلاح است. به لطف دستگاه فیکساتور که با جراحی به پاها متصل شده است، زاویه استخوان با پیچ به موقعیت مورد نظر می‌رسد، در حالی که انحنای پا کاملاً اصلاح شده و کشیدگی حاصل می‌شود.
روش توموفیکس
این روش به یکی از پرکاربردترین تکنیک‌های جراحی در جهان برای اصلاح انحنای پا، به ویژه برای اصلاح بریس‌ها تبدیل شده است. در Tomofix که یکی از جدیدترین تکنیک‌های جراحی است، زاویه‌ها بر حسب میلی‌متر محاسبه می‌شود و استخوان‌های منحنی را می‌توان به طور کامل اصلاح کرد. روش توموفیکس که باعث بهبودی کامل استخوان‌ها پس از جراحی می‌شود، امکان اصلاح نابرابری قد در پاها را نیز با همان جراحی فراهم می‌کند. برخلاف روش‌های تزریق سیلیکون و روغن، باعث ضخیم‌شدن پاهای بیماران نمی‌شود، بنابراین بر انجام فعالیت‌های ورزشی تأثیر مثبت می‌گذارد. مهم‌تر از آن این است که از کلسیفیکاسیون جلوگیری می‌کند که ممکن است در سنین بعدی در مفاصل زانو ایجاد شود.
روش Tomofix با توجه به گروه‌های بیمار و مشکلات متفاوت استفاده می‌شود. مثلاً انحنای زانوهای بیماران جوان و متحرک را می‌توان به طور کامل نرمال کرد. محورهای مکانیکی بیماران جوان برای رسیدن به بهبودی کامل به وسط مفاصل زانو آورده می‌شود. در گروهی دیگر، بیماران ۵۰ ساله و بالاتر که کلسیفیکاسیون نداشته‌اند، اصلاح با عبوردادن محور مکانیکی از قسمت بیرونی انجام می‌شود.
در مورد جراحی اپی فیزیودز بیشتر بخوانید!